Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyetinde, başta Gagauzeli Özerk Devleti olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan’da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk topluluğudur.
Ayrıca Makedonya, Türkiye, Kazakistan, Özbekistan hatta Brezilya ve Arjantin’i de içine alan bir coğrafyada da Gagavuzlar bulunmaktadır.
Trakya’nın yerli halkı olan Müslüman Gacallar’ın da Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.
Benim ”Gagavuz“ adını duymam 1988’de TRT Genel Müdürlüğüne atanan Cem Duna ile ilgili bir haberde kendisinin Gagavuz kökenli olduğunun söylenmesiyle gerçekleşmiştir.
2000’li yıllarda Romanya’nın Köstence şehrinde yaşayan rahmetli amcam Ahmet UYSAL bir seyahatinde Komrat şehrine uğradığını ve dönüşte de yol kenarında bekleyen Gagavuz’lardan bir kaçını köylerine kadar götürdüğünü söylemişti. Ayrıca Türkçelerinin çok sarih olduğunu, kolaylıkla anlaştıklarını, ekonominin çok kötü olması dolayısıyla hepsinin birkaç akrabasının Türkiye’de çalıştıklarını bana aktarmıştı.
Gagavuzların toplam nüfuslarının 300- 400 bin arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bunun yaklaşık 140 bin kadarı Gagavuzya’da yaşamaktadır.
Gagavuz Özerk Bölgesi 1831 kilometre kare büyüklüğünde olup, başkenti Komrat’tır. Bölgede ana geçim kaynağı tarımdır. Bağcılık ön plandadır. Şarapçılık gelişmiştir.
İşsizlik ve buna bağlı olarak dış göç had safhadadır.
Gagavuzlar’ın kökeni hakkında farklı iddia ve çalışmalar mevcuttur.
En kapsamlı çalışmayı ise Kowalski yapmıştır. O’na göre Gagavuzların bir millet olarak ortaya çıkışları 3 farklı dönemin ardından gerçekleşmiştir.
1.En alt tabaka: Kuzeyden gelen Türk topluluğu
4. yüzyılda Hunlar’ın Avrupa içlerine uzanmasıyla başlayıp Karadeniz’in kuzeyinden Bulgar, Hazar, Peçenek, Kuman ve Uz akınlarıyla devam eden Türklerin Batıya göçü Gagauz(Gagavuzlar- Gökoğuzlar) Türklerinin etnik kimliğinin başlangıcını (ilk dalgasını) teşkil etmiştir. Uzlar ilk yurtları Hazar Denizi çevresi olan Oğuz topluluklarıdır. Peçenekleri takiben Avrupa’ya yerleştiler. Daha sonra Rusya ile savaşlardan kaçmak amacıyla yönlerini Tuna’nın güneyine çevirirler. 1064 yılında Tuna’yı geçip, Bizansla savaşları sonunda katliamdan ve afetlerden kurtulabilen küçük bir Uz grubu ise Bizans tarafından Hristiyanlaştırılarak Dobruca’ya, Peçenek ve Kumanlardan Hristiyanlaşan diğer Türk topluluklarının arasına yerleştirildi. Bu Uz ağırlıklı, fakat Peçenek ve Kumanlardan da pek çok unsur bulunduran Kuzeyden gelen Türkler, herkesçe kabul edildiği üzere, bugünkü Hristiyan Gagavuz Türklerinin ecdatlarıdırlar.
2.İkinci tabaka: Osmanlı’dan çok daha önce bölgeye Anadolu üzerinden gelen Türkler
İkinci göç dalgasının bir bölümünü 1260 yılında taht mücadelesini kaybedince Bizans’a sığınarak Kırımdan Balkanlara geçen Selçuklu Sultanı II.İzzeddin Keykavus’un mahiyetindeki binlerce Selçuklu Türkü, bir kısmını da Güneyden Balkanlardan gelen, Anadolu ve Rumeli’nin fethi sırasında kahramanlığı ve veliliği ile efsanevi bir şahsiyet olan Sarı Saltuk Baba ve müritleri oluşturmuştur.
Bu topluluklar Gagavuzlarla kaynaşmıştır.
3. Son tabaka: Osmanlı’nın bölgeye yerleştirdiği Türk kolonizatörler.
Üçüncü dalgada Osmanlı hakimiyeti sırasında Ortodoks Hristiyan Karamanlı Osmanlı tebaası Balkanlara iskân edilmiş ve onlar da Gagavuzlarla kaynaşmıştır.
Bu dalga göçler Gagavuzların etnik kimliğini çeşitlendirmiş, Türkçe dil ve Ortodoks Hristiyanlık karakterinde birçok değişiklikler meydana getirmiştir.
Güneyden 2. ve 3. dalga göçlerle gelen Deliorman Türkleri, Peçenek Türklerinin Müslüman olan torunları olup Gagavuzlarla büyük benzerlik gösterirler. Farkları Müslümanlığı seçmiş olmalarıdır.
Buradan anlaşılması gereken şudur:
Gagavuzlar, ağırlıklı olarak Oğuzlara dayanan Kıpçak, Peçenek ve Selçuklu Türklerinin kaynaşmasıyla ortaya çıkmış bir ulustur.
Gagavuzlar 1263’te Dobruca’da ilk devletlerini kurdular.
Devletin adı UZİ EYALET ya da Gagauz Eli idi. Dobruca’ya adını veren bu devletin 2. Başkanı olan Dobrotiç’tir.
Hristiyan olan Gagavuzlar dil ve kültürel özellikler bakımından Türk kültürünün bir parçasıdırlar.
Günümüzde daha çok Gagavuzya ve Ukrayna’nın Odesa ve Bolgrad şehirlerinde bulunurlar.
Bu durum daha çok 18. ve 19. yüzyıllarda yaşanan göçlerle ortaya çıkmış bir fotoğraftır.
DEVAM EDECEK…