2000 YILDIR ÇALIŞAN BARAJ
Baraja doğru çaya paralel devam eden bu kısımdaki ilerleme harkın görünmesi ile harka doğru yöneliyor. Birkaç defa deneyimlediğimiz bu anın istemsizce ve hedefe yaklaşmanın da oluşturduğu muhteşem merakla gerçekleşen bir yönelme olduğunu her defasında yaşadım.
Bir önceki medeniyet üzerine gelen medeniyeti içine çeker, eritir, yeni bir kültür olarak, kesintisiz devam edermiş.
Ketis kültürünün, kendisini arayanları içine aldığı yeni bir kültür olarak yaşamaya devam edeceği yeni bir zamana doğru yürüyoruz hark boyunca.
Bin yılların buluşacağı, kaynaşacağı, eriyeceği, yeni bir medeniyetin doğacağı, diyalektik tarihsel materyalizmin yasalarının işleyeceği bir yönelmedir bu yürüme.
Antik zamanların hark, kanal izlerini takip ederken çokça da zorlanarak düşmemek için, kayaların kesilerek usta bir taş işçiliği ilekanal oluşturulduğu yere geliyoruz.
Antik bir şiirde anlatıldığı gibi kendilerini göremesek de onların oyduğu, dokunduğu kayalara donup selamlaşıyoruz Coropissoslu Ketislilerle.
Taban genişliği yaklaşık atmış yetmiş santimetre olan kanalın yontularak oluşturulduğu yerden baraja doğru uzanan kısımda heryer kaya yontusu değil.Bir de üst tarafı kaya olup kanyon tarafı toprak olan, diğer yandan iki tarafı da toprak olan kısımlarda var.Yontu kısmın derinliği, yontulan kayanın kütlesine göre değişiyor. Kaya kanalın geçtiği yerde büyük bir kitle ve aynı kütle ile kanal düzleminden aşağı doğru uzanmışsa derinlik yüz elli santimetreye ulaşabiliyor. İncelerek kanal düzleminin altına doğru uzanmışsa derinlik azalıyor. Toprak kısımda ise derinlik ve genişlik elli santimetre civarı durumda.
Yontu harka ulaşınca içine girerek ilerledim. Buraya gelinceye kadar takip ettiğimiz uçurum kısmına taş ve ahşap malzeme ile destekleme yapılarak oluşturulmuş toprak hark önemli oranda tahrip olmuş durumda. 1970 yılları civarında barajın bu noktasına gelmemiştim ama Öküzsulağı civarına kanyon içinden su geldiğini, çok küçük sulamalar yapıldığını biliyorum. Yukarıda tanımladığım ilk baraj sapağının üst bitişiğinde babamın bizim olduğunu söylediği üç dönüm civarı bir arazimiz vardı bizimde. Hark boyunca kavak ağaçları vardı ve altta kalan arazi sulanıyordu. Daha ilerideki Coropissos tahıl arazileri dediğimiz alanlara da bir miktar su aşıyordu.
Kaya yontu hark içi, yörede duvar yastığı ve semer otu olarak bilinen otlarla kaplanmış, önemli oranda da toprakla dolmuş durumda. Ancak bu toprak baraj hark girişinden gelmiyor. Daha ileri dönemlerde antik harkın baraj merkezinden başlayarak, sekiz metre civarı üst kısmında yapılmış, aynı eğimi koruyarak ilerleyen harktan taşan suların sürüklediği topraklardan oluşuyor. Yer yer diz boyumu aşıyor balçık. Kuzey yönde zorlu bir çabayla kesintisiz oyulan kayalar, güney yönde kanyon tarafında daha kolay bir işçilikle oyulmuş görünüyor. Bu kısımda kayalar inceldiği gibi küçük aralıklarla aralıklı olma durumlarından da ileri geliyor bu kolaylık. Yetmiş metre kadar kaya oyma hark ölçümledim bu şekilde.
Ketis barajının bu tarımsal sulama harkının kanyondan su alma düzeneği kanyona girişte bugün de kullanılan basit böğeme. Taş, ahşap, toprak, çalı, çırpı tür malzeme ile suyun akışını durdurup kanala yönlendirme yöntemi. Hark hacmi ile alınabilecek suyun alınmasından sonra fazla suyun, böğetin üzerinden yatağına taşırılması düzeneği.Kanal girişinde bir böğeme çalışması gözlemledim ama çok bariz değil. Bunun nedeni kanal ve kanyon zemininin birbirine denk olması olabileceği gibi, daha sonra yapılan sekiz metre civarı yükseklikteki ikinci böğetin inşasında böğeme malzemesi taşların kullanılmış olma durumu da olabilir.
Öte yandan böğeme yerindeki mevcut kayalarla yapılacak basit bir böğeme ile bugün de kaya yontu harka su akıtmak mümkün görünüyor..
Bu barajdan aldıkları su yetmemiş olmalı Coropissoslulara ki kuzey yönde on metre kadar ilerisine yaklaşık sekiz metre yüksekliğinde on beş metre kadar genişlikte yeni bir böğet oluşturmuşlar. Bugün için, böğetin üzerinde beş yüz metre kadar kuzey yöne ilerleyen bir göllenme mevcut durumdadır. 09 Ekim 2024
Devam edecek.
