PERS YOLU BİR SU DEĞİRMENİ
Karakiya Hüseyin in son çocuğu Hasan ı da görmedim. O da babasından önce askere gitmeden vefat etmiş. Bilip de yazdıklarımdan çıkan sonuca göre Kara Kiya Hüseyin dede çocukları yandan oldukça üzüntülü zamanlar yaşamış görünüyor. Buna rağmen her şey bir yana yaşadığı döneme dair Kavaközü’nü geleceğe taşıyan izler bırakmış. Bunlardan Karaçeşme, umarım onu sonsuza kadar yaşatır. Bu konuda çaba harcayacağım ileri günlerde. Şimdi konumuz olan Karadeğirmen içinde Kavaközü olarak ona minnettar olmamız gerekir. Kendi döneminin en büyük en önemli sanayi kuruluşlarından biri olan Karadeğirmeni Kavaközü’ne mal ettiği için.
Bugün ki Değirmen Boğazının adını Karadeğirmen’den aldığını, Boğazın, kuzey yönde ikinci kilometresi içinde Kavaközü’nün ana suyu, Kömürcü Deresi’nin su kaynağı olduğunu daha önce yazmıştım. Değirmen kurulmadan önce bu boğazın adı neydi diye düşünüyorum da Mut Yolu Boğazı, Sibila Boğazı. Belki de Pers Boğazı. Bu sorgulamayı şunun için yaptım. Kavaközülüler için boğazın adı hep Değirmen Boğazı olduğuna göre bu bizi bin sekiz yüz seksen bir yılı öncesine götürür. Karadeğirmenin yapılış tarihine doğru.
Bin sekiz yüz elli dört tarihine.
Gerekli su gücünün, yeterli ve sürdürülebilir olması için eğimli alanlara kurulur su değirmenleri. Karadeğirmen de öyle. Doğu, batı yönde yerlenmiş çamur harç, taş yığma yapının benzerlerinde olduğu gibi duvarında bir metre civarı yüksekliklerle ahşap hatıllar mevcuttu. Kuzey güney yönünde on beş, doğu batı yönünde on, on iki metre civarı uzunlukta olup üç kademeli yüksekliğin toplamı altı metre civarıydı. Ahşap beşik çatı uygulaması yapılmış tavanın üzeri çinko kaplıydı. Doğu yönde hemen çatının altıyla aydınlatma için konduğunu düşündüğüm iki, küçük pencere hatırlıyorum. Elli çarpı elli gibi. Pencereler demirli olup haricen, sıkı ve kalın örgü telle kaplıydı. Bu yönde binanın oturumu için hafriyat çalışması yapılmış olduğundan, duvarın örülmesi, su kanalını oluşturan metal borunun yerleştirilmesi sonrası toprak dolgu yapılmış. Zemin ile çatı saçağı arası bir metre kadardı. Güney yön duvarı kırk beş derece civarı bir eğimle ilerlerdi. Yanı sıra nerdeyse toprak içinde bir durumu vardı. Kuzey duvarında eğim yoktu. Bu yönde duvar toprak zemin içine bir metre civarı girmişti. Bu taraf, değirmenin arkasında bir şekilde oluşabilecek suların batı yönde boşalması yoluydu. Değirmenin arkasına buradan gidip gelinirdi. Bunlardan anlıyoruz ki yerleşim yeri güneyden ve doğu yönlerinden gelen eğimin bittiği yerdi. Burada üç kademeli bir kazı çalışması yapılmış görünüyor. Birinci kademe değirmenin girişi olup çift kanatlı, ahşap bir kapı ile öğütülecek ürünlerin içeri alındığı kısımdı. Burada yükseklik üç, çatı yüksekliği ile dört metre civarıydı. Gelen ürünler değirmenin açık alanı diyebileceğim önemli bir kısmı kavaklık olan alanda kâh açıkta yer yer kavakların arasında at ya da öküz arabaları ile gelenler arabaların üzerinde olarak, dışarıda bekler, işlenmek için sırası gelenler içeri alınırdı. Doğal olarak öğütülecek ürünün doldurulduğu silo da burada ve ahşaptı. Silonun, atmış kilo buğdayı alabilecek ölçülerde olduğunu söyleyebilirim. Bir çuval buğday dökülüp un öğütülmeye başladıktan sonra un sahibi, evlerdeki ıstarlarda dokunan, siloya değmeyecek şekilde konmuş oldukça ağır kıl veya yün çuvallardan sürekli olarak, siloya buğday takviye ederdi. Silonun alt kısmı ile bu kat zemini arasında otuz santimetre civarı bir set vardı. Sanırım burası siloyu sağlamlamak ve ürünü siloya dökerken ayak basmak, çuval koymak içindi. Silonun az ilerisi ve kuzey yönüne gelecek şekilde bir ocak vardı. Ateş için odun kullanıldığından simsiyah olan ocak için bir metre en, bir metre otuz santimetre yükseklik ölçülerini vermek uygun olur. Ocak ile kapı arasında yerden yüksekliği elli, havuz genişliği kırk, yüksekliği otuz santimetre, uzunluğu bir buçuk metre civarı olan, ahşap bir tekne vardı. Öğütülecek kuru bulgurları kabuklarının soyulması mümkünse iki civarında bir sayıya bölünmesi yani pilavlık bulgur olması için tav denilen nemliliğe getirmekte kullanılan. 1 Nisan 2024
Devam edecek.
