PERS YOLU BİR SU DEĞİRMENİ

Benim çocukluğum zamanlarında kanallara, “ark” denir. Kocaçayır’ın ortası üst kesiminden ayrılan ark, Karadeğirmen için olduğu, ışıltılı, uçuşan, konuşan eşsiz halleri ile yok bugün. Kazma kürekle, angare usulü, her değirmen sezonu işlenen arkın yatağına, artık iş makinası giriyor da ondan. Sonuçta ark yerinde bir metreyi aşkın genişlikte, bir metreyi aşkın derinlikte ışıltısı, sesi, uçuşmasını geç fısıltısı bile olmayan bir yarık var yakın zamandır. Öyle ki, bir tarafından diğer tarafına geçmek mümkün değil. Bu durumun oluşma zamanı iki bin on beş yılıdır. Ark ve başka bir deyişle kanal dahi diyemeyeceğimiz yarık, Koyunyunağı suyunu yine aynı yerden alıyor. Ark zamanında değirmeni geçen sular, Akyar’ın oralara kadar gelir, altında kalan ekili dikili alanları sulardı. Yarık olunca, Akyar’ı geçti, Kapızağzı’na indi. Yine altında kalan ekili dikili alanları suluyor, ama tatlı tatlı, ışıltılı, konuşa konuşa, uçuşarak, şırlayarak değil, ötekleştirerek, yavaş yavaş yok ederek. Yayla yerlerde ekim dikim işleri çok su istemez. Yarıksa sapağında bütün suları içine aldı. Fazla su mühendislik hesapları yapılmadan açılmış yarıkta göllenirken, diğer yandan, rakımı altında kalan canım arazileredoğru, doğal olarak, toprak tarafından emilir. Bu şekilde su tutan araziye, ötek denir. Olaya da ötekleşme denir. Ötekleşen arazi, her türlü verimden düşer. Ötek araziyi kurtarmanın yolu, yarığın beton ya da demir borular şeklinde düzenlenmesi ve bilimsel su yönetimidir. Yirme denilen bir uygulamada yapılır, ama beton ve demir kanal öncesi yapılan bir uygulamadır. Kavaközü’nün Kömürcü Çayı’nın batı yakası kısmında bu tip uygulamalar var olsa da, çayın doğu yakasında bu uygulamalar henüz yok.
Değirmen, ark, çay ve su kaynağı çatağı, tam bir ikizkenar üçgendir. Altta değirmen, tepede su kaynağı olan. Karabey, geniş tarım alanı olmayan bu araziyi, ayan hükmü ile işlemiş, giderek de sahiplenmiş olsa gerek. Sahiplenmesinin ana nedeni değirmen olmalı. Zira Karabey’in abisinin, Masara Köyü doğu ilerisinde bir su değirmeni var. Karabey’in de bir su değirmeni olması gerekir. Kendisi yanı sıra tayfasının unlarının öğütülmesi, dönem Anadolu’nun, en gözde sanayi kuruluşlarından olan değirmenden gelir elde etmesi için. Öte yandan, Karabey gibi bir lider karakterin, zorunluluk ve gelir ötesinde başkaldırı sosyolojisi de bunu gerektirir.
Karabey’in o dönem için Kovaözü olan, bu günkü Kavaközü ve antik Sibila alanındaki arazisi, sadece Değirmen Boğazı değil. Koyun Yunağı’nın kuzeyine düşen dağların, üst kısımlarında yer alan düzlükler de onundur. Bu düzlüklere “Tahtalı” dendiğinden, yollarından, atalarımın ve kendimin bir kısım faaliyetlerinden bahsettim. Tahtalı ve çevresi ile ilgili yazdıklarımın, Karadeğirmen, Karabey hikâyesini bütünlemeye yeterli olduğunu düşünüyorum.
Karadeğirmen’in son sahibi Osman Ata’nın ablası Elif Kiya İnce’den yeğenidir, babam Yunus Nadi İnce. Kendi döneminin güvenilir, çalışkan, yenilikçi, meraklı, bilgili iş insanlarındandır. Yaşadığı yeri sorgular, bilgisini paylaşırdı. Karadeğirmeni arayış sürecimin ilk verileri babamdandır. Bir konuşmamızda; “Değirmeni, Karabey diye biri yaptırmış. Karadeğirmen derlermiş.Tahtalı ile birlikte değirmende onunmuş. Ondan Gökhacılar, onlardan Taşköse, ondan da Kara Kiya Hüseyin almış, demişti.
Kara Kiya Hüseyin, babamın anneden dedesi. Kavaközü Köyü için çok önemli bir Kavaközülüdür. Kavaközü’nün lider kurucusu, bin sekiz yüz otuz iki, Karaman doğumlu, Hacı Bekir ve Havvaana’dan olma, babası Nizam Salih’in ikinci çocuğu ve oğlu. Bin sekiz yüz yetmiş sekiz, Karaman doğumlu. Bin dokuz yüz elli dört yılı, Kavaközü’nde vefat etmiş. Kavaközü’nün ilk muhtarı. 18.01.2024
Devam edecek…