PERS YOLU / BİR SU DEĞİRMENİ
Kavaközü suyu bol bir Anadolu köyüdür. Merkezi, bin dört yüz elli metre rakımlarda. Tamamı dağlıktır. Torosların iç Anadolu’ya Taşucu civarından yol verdiği, binlerce yıllık antik yolun, Pers Yolu’nun üzerinde. Şimdilik, iki bin beş yüz yıl öncelerine tarihleyebiliyoruz ilk yerleşimini. O gündür bu gündür de yaşamda kalmış hep. Öyle ya, su olur da yaşam olmaz mı?
Koyaklarından, ovalarından, dağlarından, pınarlarından, çeşmelerinden gürül gürül sular akar.
Hemen her yaşam ve üretim alanında tarımsal su kaynağı yanı sıra içme su kaynakları mevcuttur. Dereleri, pınarları, çeşmeleri yaz kış Torosların pırıl pırıllığını, ak paklığını verir insanlarına, yerleşik, göçer ayırt etmeden. Asla susuz kalmaz kurdu, kuşu, yabanı. Bazen bir pınardan, bazen bir çeşmeden, bazen bir sızaktan, bazen de bir kuyudan, kuyunun taş yalaklarından sulanır yaşam. Asla susuz kalmaz, pazar için üretim nitelikli üretici uğraşlar. Kömürcü Çayı’nda alabalıklar. Kapızında girdaplar, barajlar, değirmenler.
Asla susuz kalmaz Ketis Barajı.
Asla susuz kalmaz Ketis Ovası.
Asla susuz kalmaz Kestel değirmenleri.
Asla susuz kalmaz Batı ve Doğu Kestel kanyonları.
Asla susuz kalmaz Kara Kale.
Asla susuz kalmaz kadim Pirundu.
Ve yaban.
Ve bir hidro elektrik santrali.
Hocantı Çayı.
Göksu Nehri.
Ak Deniz.
Böylesine güçlü, kesintisizdir Kavaközü suları.
Bu günkü yerleşiklerin ataları tarafından, Kovaözü olarak, kaynaklardan Hacibiş lakaplı Mustafa Ateş’e göre 1881, Akıllı ve Deli Mustafa lakaplı Mustafa Orhan’a göre 1883’de otlak olarak alınmış. Kimden alındığı konusunda yazılı ve aktarma bir bilgiye henüz ulaşamadım, ama izleri üzerindeyim. Bu yazının konusu olmadığı için girmiyorum.
Aynı zamanlarda konutlaşma başlamış.
Benim araştırmalarıma göre ise kurucu Kavaközülüler 1850 yıllarından itibaren bölgede görülmeye başladılar. Elimde bulunan kaynaklar ve çıkarımlarım bu tarihlere işaret ediyor. Zaman içinde kurucu lider Nizam Salih ve tayfası arasında buraları satın alma fikri gelişmiş, 1881/1883 civarı gerçekleşmiş olmalı. Bu alış olayının ekonomik gerekçesi, Lale Köyü’ndeki meraların yetersizliğidir. Kovaözü ise yaşayanlarının ne olduğunu bilmedikleri, antik yerleşim kalıntıları dışında yerleşim olmayan, geniş mera alanlarıdır. Bugün dahi bölge köyleri arasında bu geniş otlaklarda karşılıklı küçükbaş hayvan güdülme yapılmakta olup, bu çalışmaya esas teşkil eden Kara Değirmen de buralara insan akışa neden olmuştur.
Kavaközü’nün efsane iki ismini de tarihe not düşmek isterim.
Hacibiş, Mustafa Ateş’in lakabıdır. İlk lakap “Hacı İbiş” şeklindedir. Bu lakabı arkadaşlarından babam Yunus Nadi İnce anlatımına göre, kendi kendine vermiş. Bir düğün eğlencesinde alkollenildiği bir sırada “heyyyttt bana Hacı İbiş derler ulan” demiş. Mustafa amcanın özdeşleşmek istediği Hacı İbiş komşu Yağlı Yaylası sakinlerinden biridir.
“Hacı İbiş”in söylenmesi, yuvarlama gerektirir. Yararcılığın temel davranış belirleyicisi olduğu kırsalda. 1450 m yükseltide bir yayla olan Kavaközü Yaylası’nda. Olmuş Hacıbiş!
“Akıllı” ve “Deli Mustafa” aynı kişidir. Bu yiğit adını, aklı ve tavrıyla oluşturmuş. Bir yıl kadar Haruniye Köy Enstitüsü’nde okumuşluğu var. Sanırım anlaşılmıştır. Ait olduğu katipler sülalesinden gelen genetik aktarım, köy enstitüsünde yıldızlanmış, delişmen tavrıyla hem akıllı hem de deli olmuş.
İkisi de babamı çok sevip sayarlardı. Ben de onlara baba saygısı gösterdim hep.
Sayısal tarihin hatırlanmadığı bir zamanda, Mut kentinden gelen ana yolun, köye girdiği, Abdi’nin evinin önü dediğimiz yerde bulunan üç kavak ağacından dolayı, Kovaözü ismi, Kavaközü’ne dönmüş.
O günkü Abdi’nin evi, oğlu Durmuş Ali’ye geçmiş. Şimdilerde Güdük Ali Oğlu Hasan Murat’a aittir.
Bu yerleşimin öncesinde, Kavaközü coğrafi sınırları içinde olan, Değirmen Boğazı ve Tahtalı Yaylası, Kara Bey denilen bir ayanındır.
Değirmen Boğazı adını, içinde bulunan su değirmeninden alır.
Anadolu Yaylası, değirmenler ile yaklaşık 1500 yıllarından sonra tanışır.
Devam edecek…
