Orta Akdeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi’nin güney çizgisi üzerinde yayılı olan Taşeli Yöresi’nin en güzel yayla ilçelerinden biri olan Gülnar’a bağlı Gezende Obası, kuzey bakı yönünde eteğinden geçen Göksu Irmağı’nın Ermenek’ten uzayıp gelen kolunu izler.
Oba yerleşiminin güneyinden batısına doğru yay çizip dönen, yayla damı yükseltisi oluşturan kayalık doruklar 1350 metrede ölçülürken, bu yükseltinin içinde oluşan çanakta 650 ile 750 metre aralığındaki eğime yayılıp yaslanır obayı oluşturan evler. Oba, arka gerisinde kendinden 600 metre yukarıda olan bu doruk çizgisine sırtını yaslamışken, eteğinde kuzeyden gelip kuzeydoğu yöne bükülerek akan Göksu Irmağı’nın Ermenek Çayı koluna ise en az 300 metre yüksekten bakar.
Gezende Obası, bağlı bulunduğu Gülnar ilçesi kent içine 42 km uzaklıkta olup, buraya Gülnar’dan Ermenek’e uzanan 85 km uzunluktaki karayolu üzerinde 31. km’de yer alan Köseçobanlı’dan sağa saparak gelinir. 1300 metre yükseltide yayla damı düzlüğünde konumlu olan Köseçobanlı’dan sonra yaklaşık 11 km sürecek ek yol, Gezende Obası’na varıncaya değin 600 metre yükselti inişi sağlar.
Bu yolun ilk bölümü, kıvırılarak ilerleyen iki sıra kayalık tepe yükseltisi arasında, kuruçay yatağına eşlik ederek sürer. Çevredeki doruklarda çok sayıda kaya oyuğu görülecek olup sanki bu dağlar içindeki in içlerinde eski çağların dağ ulusları yaşamış, uygarlıkların temelleri burada atılmıştır.
Günümüz sayımına göre yaklaşık 350 kişinin yaşamış olduğu Gezende Obası, son on yılda yaklaşık 100 kişiyi dışarıya göç vermiştir. Yine son 20 yıla bakıldığında ise obada yaşayanların sayısı en az 200 kişi azalmış görünmektedir.
Gezende Obası’nda ilkokul 1947 yılında eğitim öğretime başlamıştır. 1969 yılında oba yerleşiminde toprak kayması yaşanmış, sonrasında oba yerleşimi daha yukarı kesime doğru alınmıştır. 1982 ile 1984 yıllarında iki kez olmak üzere oba yerleşiminde yangınlar oluşmuş, çok sayıda ev bu yangınlarda küle dönmüştür. Oba yerleşimine ilk elektrik bağlantısı 1987 yılında yapılmıştır. 2003 yılında oba yerleşimine içme suyu bağlanmıştır.
Obanın tapu verilerine göre tarım yapılır yapılmaz tüm alanı 12 bin dönümü aşarken, sututağı (baraj) gölü içinde su altında kalan alan düşüldüğünde bu büyüklük 10 bin dönüme doğru geri çekilmiş olur.
Gezende Obası’nın tümü kuş uçuşu ölçümüyle 7 km güney yönünde Köseçobanlı Bucağı, 8,5 km kuzeybatısında Avurga (Ilısu) Obası, 1,5 km doğusunda Köseçobanlı öbek yerleşimlerinden Akseki Obası, 1,75 km güney ile güneydoğu yön aralığında yine Köseçobanlı’ya bağlı öbek yerleşimi Gökkorum Obası, 2,5 km kuzey kuzeydoğu aralığında Köseçobanlı öbek yerleşimi Olucak Obası, 9,5 km birdeş (aynı) yönde Evsin Obası yer alır.
Gezende Obası’nın güneyinde yüksek konumda yer alan bucak yerleşimi Köseçobanlı’dan Gülnar ile Ermenek’i birbirine bağlayan karayolu geçerken, obanın kuzey yönünde akan Göksu Irmağı Ermenek Çayı kolunun öte yakasında bu kez Ermenek ile Mut’u birbirine bağlayan karayolu geçer. Oba yerleşiminin, Gülnar Ermenek karayoluna kolay ulaşım olanağı bulunurken, kuş uçuşu 5,5 km kuzeyinden geçen Ermenek Mut karayoluna ise ulaşım ağı bağlanmamıştır. Bu yola ulaşmak için sututağı ağzı üzerinden geçilen yolun geri kalanı için kolay olması gereken bir çalışma yeterli olacaktır. Bu yolun açılması durumunda Gezende Obası’ndan Köseçobanlı üzeri Ermenek’e giden yola göre ulaşım yaklaşık 15 km kısalacaktır. Yine Gezende Obası’ndan Mut’a gidecek olanlar için yol, Dayıcık Köselerli obaları üzeri gidişe göre 20 km kısalmış olacaktır.
ERİK – GEZENDE ERİĞİ
Çevresindeki yükseltilerin 1300 metreleri kolaylıkla aştığı bu yayla kesiminde, ırmağın açtığı yatak dolayında 350 metrelere düşen yükselti, Gezende Obası eteklerini doğal korunaklı bir iç ovaya dönüştürür. Kendi içindeki ılıman döngüden dolayı bu etekler, bir çok bitki ile ağaç için erkenden ürün alınabilen bir ortam sağlar. İşte bu ürünlerin başında Gezende Obası’nda yetişen erik önemli bir değerdir.
Yılın ikinci ayı ortasında çiçeklenmeye başlayan erik ağaçları bu süreci üçüncü ay ortasına gelmeden bitirir. Eriğin olgunlaşıp ürün toplanma aşamasına gelmesi ise yılın beşinci ayının ilk yarısında başlar.
2008 yılından beri erik toplama günleri gelince kutlama etkinlikleri düzenlenen Gezende Obası çevresinde yetişen erik için 2016 yılında yapılan başvuru 2021 yılında sonuçlanmış olup yöre özgü (coğrafi işaret) belgesi almıştır. Yöre özgü belgesi alan Gezende Eriği yanında, obanın eteğinde akmakta olan Ermenek Çayı üzerindeki Gezende Sututağı (barajı) ile Gezende Yarlığı (kanyonu) burayı oldukça ünlü duruma getirmiştir.
Yöre özgü belgesi alan Gezende Eriği’nin toplanmaya başlama kutlama ilk etkinliği 2008 yılında düzenlenmiş, etkinlik kutlama çekimleri Kanal 7’de yayınlanmıştır.
1300 metre yükseltide kurulu olan Köseçobanlı Obası, 650-750 metre arası eğimde kurulu olan Gezende Obası ile 350 metre yükseltiye inen Gezende Sututağı çevresindeki düzlükler arasında önemli oranda sıcaklık değişimi vardır. Birbirine yakın bu iki konum arası yükselti değişimi yaklaşık 1000 metre olup, bu yükselti aralığında sıcaklık değişimi tüm aylarda 6 ile 8 derece arasında oluşur. İşte Gezende Obası eteğindeki toprakları verimli kılan durum bu artı ısı değerinden dolayıdır.
Sututağı dolayı, özellikle burayı bir çukur ova durumuna getirirken, buradaki sıcaklık değerleri yine 350 metre yükselti çevresinde oturumu olan Mut kent içi ile benzeşim gösterir. Bu bağlamda Mut iç ovası çevresinde yetişen ürünler, Gezende eteklerinde de kolaylıkla yetişebilir durumdadır. Bundan dolayı Mut ile Silifke arasında ırmak boyu görülen erik üretim yoğunluğu, burada Gezende Obası eteklerinde de vardır.
GÖKSU IRMAĞI – ERMENEK ÇAYI KOLU – GEZENDE SUTUTAĞI İLE YARLIĞI
Göksu Irmağı’nın iki ana kolundan biri olan Ermenek Çayı, Gezende Obası eteğindeki kesitine, kuzeyde Ermenek’e bağlı Evsin Obası eteğinden 350 metre yükselti ile giriş yaparken, kuzeydoğu yönde kalan günümüz sututağı (baraj) ağzı konumdaki sıkışık kayalık boğaza varıncaya değin 70 metreye yakın eğim düşerek akar. Bu aralıkta ilk 3,7 km tutan ırmak yatağı yolunda bir boğazda sıkışan su, daha sonra genişleyen sututağı gölüne varmış olur. Evsin Obası eteği konum ile sututağı (baraj) ağzı aralıktaki ırmağın bu yatağı yaklaşık 10 km uzunlukta bir kesitten oluşur.
Sututağının ırmak suyunu arkasında biriktirdiği alanda, gölün yüzey alanı yaklaşık 2845 dönüm genişliktedir. Tutak gölünün su kıyı çizgisi ise kabaca en az 20 km tutar. Sututağının oluşturduğu gölün yüzeyi, deniz düzeyinden yaklaşık 330-340 metre yükselti aralığındadır. Sututağı ağzının 600 metre güneydoğusunda ise ikinci bir su boşaltım ağzı olan taşkın durumlarda güvenceli su akışı için yapılmış olan subayırı vardır.
Sututağı ağzında yüksekten dökülen su, kayaların arasında bıçak kesiği gibi açılmış doğal derin yarlardan akarak 4,4 km yatak yolu aşıp sonunda Yerköprü Çağlayanı’na varır. Evsin Obası eteği konum ile Yerköprü Çağlayanı konum arasında, Ermenek Çayı’nın bu kesiti 14 km’yi biraz geçip, bu kesitteki su yatağı da Karaman ile Mersin illeri arasındaki toprakları ayıran çizgiyi de belirlemiş olur.
Gezende Yarlığı (kanyonu) içinde, suyun aşındırması ile oluşan olağanüstü güzellikte doğal kaya biçimlenmeleri bulunurken, büyülü bir ortam sunan bu ortamda burayı görmek için gelenlerin sakıncalı yükseltilerden kendilerini korumaları önem taşımaktadır.
Göksu Irmağı’nın güney kolu olan Ermenek Çayı, kendisini besleyen kılcal damarlardan en geri uçtaki konum alınıp ölçüldüğünde, ırmağın uzunluğunu 293 km’ye eriştirmektedir. Bu ölçüler içinde akmakta olan Göksu Irmağı’nın Ermenek kolunu, Gevne Çayı olarak doğduğu yer olan Antalya İli Ardıçlıyalak’tan Silifke’de denize kavuştuğu yere değin ölçtüğümüzde aşama aşama su şu illerden akar; Antalya 9 km, Konya 34 km, Karaman 2 km, Antalya 35 km, Karaman 64 km, Mersin 15 km, Karaman 2 km, Mersin 132 km. Bu ölçülerin hepsini topladığımızda 293 km yapan Ermenek Çayı kol uzunluğunun; 147 km’si Mersin İli topraklarında, 68km’si Karaman İli içinde, 34 km’si Konya İli içinde, son olarak 44 km’si Antalya ili toprakları üzerinden akıp gelmiş olur.
Göksu Ovası’nı ile Göksu Kumsalı’nı oluşturan Göksu Irmağı, Orta Akdeniz Bölgesi’nin en güçlü akan suyudur. Doğusunda Seyhan Irmağı’na, batısında Manavgat Çayı’na değin onun gibi gür akan başka bir ırmak bu geniş aralıkta bulunmaz.
Gezende Obası eteğindeki tutak (baraj) ağzından sonra, denize ulaşıncaya dek Göksu Irmağı’nın aşacağı geriye kalan yatak uzunluğu yaklaşık 134 km olacaktır.
1979 yılında yapımına başlanan sututağı, 1991 yılında bitirilmiş, 1994 yılında işletmeye alınarak suyun tutulması ile birlikte güç üretimine de başlanmıştır.
Gezende Obası yerleşim alanı ile tutak gölü kıyısı arası uzaklık, kuş uçuşu 2 km olup, sututağı ağzı ile yerleşim arası uzaklık yine kuş uçuşu yaklaşık 4 km tutar. Oba yerleşiminin 6 km doğu ucunda Avurga (Ilısu) Obası, 7 km doğu ucunda Ilısu Çağlayanı, yine doğu yönünde 9 km uzaklıkta Mennan Kalesi, 16 km uzaklıkta Ermenek Sututağı ağzı (baraj ağzı) yer alır.
Gezende Obası yerleşim konumuna en yakın deniz kıyısı olan güney yönde yer alan Bozyazı’ya bağlı Tekeli Kumsalı, kuş uçuşuyla 43 km uzaklıktadır.
Gezende Obası, Gülnar kent içine karayoluyla 42 km, Silifke kent içine 100 km, Ermenek kent içine 64 km, Mut kent içine 51 km, Anamur kent içine 91 km, Taşkent kent içine 128 km, Karaman kent içine 125 km uzaklıktadır.
Gezende Obası’na yapmış olduğumuz uğrayışlarda yol arkadaşım olan emekli öğretmenimiz değerli Zümrüt Güleç Neşe ablamızı, Gülnar dolayının yöre ile Yörük konuları tanıtımında büyük emekleri olan Mustafa Gümüş arkadaşımıza, buralara yıllar önce ilk gelişimizde yolumuzu açan, Mersin’in tanıtımında tek başına bir kurumdan daha çoğunu yapan Ali Doğan ağabeyimize içten sevgilerimizi iletiyor, sağ olsunlar var olsunlar diliyorum…
Konu yazımı ile görüntülemeler : Aytaç Kurtuba
