Ana Arı…
Ana arı, kovan içindeki işçi (dişi) arılarca seçilip arı sütü ile beslenerek özel bir bakımla büyütülür. İlk başta ana arı ile diğer işçi (dişi) arılar arasında bilinen bir yapısal bir ayrım söz konusu değildir. Yalnızca tüm arı topluluğunca seçilerek arı sütü ile büyütülmesi onu tüm arılar içinde ana arı yapacaktır. Ana arı, yumurta ile yumurta dışında olgunlaşma sürecini 16 günde sağlar. Olgunluğa eren ana arı yaklaşık 8-10 gün sonra kovandan çıkarak erkek arı ile üreme işlemini gerçekleştirecektir.
Yılın beşinci ayına gelindiğinde ana arı kovandan dışarı çıkarak erkek arılarla birlikte gökyüzüne doğru yükselir. Bu yükseliş sırasında en doruk konuma çıkan en güçlü erkek arı ile baş başa kalan ana arı, onunla gökyüzünde birleşip yumurtalarını döller. Ana arı ile birleşip dölünü salan en güçlü erkek arı, bu işlem sonunda gökyüzündeyken ölür. Kimi kaynaklarda ise ana arının üremek için döl topladığı o gün, 8 ile 10 erkek arı ile birleştiği de yazılır.
Ana arı, kovana geri dönüp yaklaşık on günlük kuluçka dönemi sonunda döllenmiş olan yumurtalarını doğurmaya başlar. Yumurtalardan çıkan arıların büyük çoğunluğu, bal üretimini sağlayacak işçi olarak bilinen dişi arılardan oluşur. Dişi arıların yanında az sayıda erkek arı da doğar.
Kovanda yeni işçi (dişi) arıların oluşmasını yumurtlayarak sağlamakla görevli olan ana arı, yaşlanıp görevini yavaşlatması durumunda, kovan içindeki işçi arılarca yeni bir ana arı için çalışma başlatılır. Yumurtalar arasından belirlenip seçilen biri, işçi arılarca arı sütü ile beslenerek yeni ana arı oluşumu kovan içinde sağlanmaya başlanır. İşçi arılar böylece kovanın içindeki arı soyunu sürdürecek olan doğurgan yeni ana arıya kavuşmuş olurken eski ana arıyı ise kovan dışına çıkarıp atarak ona artık orada yaşama olanağı tanımazlar.
Kimi kez bu süreçte arı sütü ile beslenip doğan birden çok ana arı da kovanda görülür.
Kovan içinde görülen birden çok ana arı, büyük bir karmaşa yaratır. Bu karmaşaya yeni doğan işçi (dişi) arılar da katılırlar. Kovana sığmayan bu yoğun arı sayısı, kendini ana arı öncülüğünde dışarı atar. Kovandan dışarı çıkan ana arı, çoğunlukla yeni doğanlardan biridir.
Bir ana arının yaşamı en çok 5 yıl sürer. İşçi arıların ortalama yaşam süresi ise yalnızca 45 gündür. Ana arının yaşamının dişi arılara göre böylesine uzun olmasının gizemi ise onun yalnızca arı sütü ile beslenmesi olarak gösterilir. Ana arının günde ortalama 1500 ile 2000 arası sayıda yumurta doğurduğu gözlemlenmiştir.
Oğul Verme…
Kovana sığmayıp dışarı çıkan ana arı ile işçi (dişi) arılar, kendilerine en yakın konumda görünen ağacın dalına konup burada bir tüneme eylemine girişirler. Bir arada yeni bir yuva oluşturma çabasına giren bu arı topluluğuna, kovandan çıkıp yeni bir oluşum başlattıkları için oğul denir. Oğul vermek, ana arının yeni arıları yumurtlaması demenin yanında, eski arı topluluğundan yeni bir arı topluluğunun oluştuğu anlamına da gelir. Sonuçta kovandan çıkan yeni bir arı topluluğudur, oğul.
Bir gün içinde gerçekleşen bu kovandan yoğun çıkış ile ağaç dalına tutunma eylemi yaklaşık 4-5 saat sürecektir. Oğul arılar, bu daldan kalkıp uzakta başka bir yerde güvenli, kalıcı bir yuvada kovan oluşturma durumuna geçmeden önce, arıcılık yapan kişiler bu arıları kendi ayarladıkları yeni, içi boş bir kovana yerleştirirler.
Bu işlem sırasında ağacın dalına tutunan oğul arı topluluğuna çoğunlukla çalı çırpı yakılarak duman tüttürülür. Duman tüttürülen arılar uyuşarak bir ölçü yatışmış, yatıştırılmış olurlar. Bu sırada arıcılık yapan kişi, dumanlanan bu arı topluluğunun tutunduğu ağaç dalının altına, boş bir kovan getirip yerleştirir. Arıların yatışması ile birlikte tutundukları ağacın dalını uygun bir titreşimle sallayan arıcı, arıların topluca bu kovana düşmesini sağlar.
Böylece oğul arı topluluğu daldan silkelenmiş, yeni yuvaları olacak boş kovana yerleşmiş olurlar.
Dişi (İşçi) Arılar…
Yaz berisi aylarda yoğun çiçek gezimi yapan işçi arılar, bal üretmek için çok uçup çok çalıştıkları için yorgun düşer, bundan dolayı da yaşam süreleri en çok 40-45 gün sürer. Ancak yaz ötesi güz aylarında doğan işçi arılar, daha yavaş süreçte bal topladıkları için yaşam süreleri yaklaşık 6 aya değin uzar.
Yaz berisi aylarda üreme gereksiniminden dolayı erkek arılar, işçi arılarla birlikte görülebilir. Ancak ana arının döllenme süreci sona erip yaz ile yaz ötesi güz aylarına gelindiğinde artık işlevine gerek duyulmayan erkek arılar, kovanda istenmeyenler durumunda görülüp işçi arılarca öldürülürler. Erkek arıların kovanda güzün kalması demek, onların işçi (dişi) arıların yalnızca açken yiyecekleri biriken balları sürekli yiyecek olmaları demektir. Kovanda ki balı güz sonu ile kış boyunca korumak isteyen işçi arılar işte bu yüzden erkek arılara yaşama olasılığı vermezler.
Arıcılık yapan kişiler ise yaz berisi ile yaz içinde çiçeklerden toz toplayıp bal üreten işçi arıların balını genellikle dokuzuncu ayda sağarlar. İşçi arıların, kışın kendilerinin yemek üzere saklama dürtüsü ile biriktirdikleri ballarını kovandan alan arıcılar, onların açlıktan ölmeyecekleri ölçüde balı çıtaların üzerinde bırakır.
Bir çok yerde arıcılar, bal ürettikleri kovanları soğuktan etkilenmemeleri için kışın kıyı yada ovalık kesimlere indirirken, yaz aylarında ise sıcakta susuz kalmamaları için yüksek yaylalara taşırlar. Böylece arılar, arıcıların becerisine göre ova çiçeğinden de yayla çiçeğinden de bal üretip verimli sonuçlar elde edebilirler.
Bu yazının oluşmasında bilgi aldığımız Tekkadın Obası’nda yerleşik Musa Akyürek ile oraya ulaşımımızı sağlayan Erdem Uçaker arkadaşlarımıza sağ olsunlar var olsunlar diyoruz…
Daha önceki Tekkadın Obası odaklı iki yayınımızda, bu obada odaklaşan teynel (defne) yağı üretimi ile Tekkadın eski çağ yerleşimi kalıntılarını sizlere sunmuştuk. Bu bağlamda bu konuya, bir kaçı o konulardan olan ek görüntüler de iliştirdik.
Konu yazımı ile görüntülemeler Aytaç Kurtuba