PERS YOLU / BİR SU DEĞİRMENİ

Değirmenin yaklaşık bir kilometre üst kısmında, Koyun Yunağı nam yerde Yağlı (Punura) havza sularından beslenen, güçlü bir su kaynağı vardır. Değirmen Boğazı, adından da anlaşıldığı gibi bir boğazdır. Kömürcü Vadisinin bu boğaza açılan kısmı Deve Çökeği ile başlayan daralmasını, değirmenin olduğu yerde, boğaz niteliğinde yaşar ve Değirmen Boğazı başlar. Suyun çıktığı yerde oldukça daralır. Gidiş yönünde kuzeydoğu yönde bir yol uzanır ki burası Tahtalı Yaylağı’na gider. Ancak bugün bu gidiş kullanılmaz durumda olup yaklaşık on yıl öncesinde Tahtalıya giden yeni bir yol açılmıştır. Her iki yolun batı yönü ilerisi Punura’ya uzanır ve Antik Pers Yolu’dur. İşte bu ilk iki yol kavşağında güney yönü birkaç metre ileriden su çıkmaya başlar. Burası kaynaktır. Akış güneydoğu yöndedir. Yüz metre kadar bir mesafede yavaş yavaş çoğalan su beslenmesini daha çok güney yönünden yapar. Yüz metre sonlarına doğru koca bir çay olur. Bu gün bu çayın adı Kömürcü Çayı’dır. Suyun ilk çıkış yüz metresinin adı yine Koyun Yunağı’dır. Koyun Yunağı ve Kömürcü Çayı isimleri Türkçe olup, Kavaközü’nün kuruluşu ile oluşmuş yer adlarıdır. Kömürcü, Karaman Beyi Kerümiddin Karaman’ın bu bölgede kömür işletmesi kurmasından, Koyun Yunağı da bu bölgede koyunculuk yapan Kavaközülülerin kırkım öncesi burada koyunlarını yıkamasından alır.
Koyun Yunağı’ndan çıkan sular bin dokuz yüz atmış yedi yılına kadar, Çukurçimen civarı dışında tarımsal sulamadan uzaktı. Antik dönem Ketis sulamalarının dışında. Yaklaşık beşte üçü, bir değirmen döndürürdü. Taki bin dokuz yüz seksenli yıllara kadar. Kaynaktan yaklaşık bir kilometre ileride bir değirmen bulunurdu. Bu değirmenin adı Kara Değirmen’di. Kavaközülü ve değirmeni tercih eden yaklaşık kırk kilometre çaplı bir alandaki diğer köylü ve göçerler, un öğütme sezonu açıldı mı Kara Değirmen’e yığılırlardı. Hemen öncesinde Kavaközülü toplanır, imece usulü kaynaktan değirmene uzanan su yolunu işlerlerdi. Hatırladığım, derinliğine yuka, yataylığına geniş bir suyolu olduğudur. Değirmene yaklaşık otuz metre kala bir noktadan, fazla gelen suyun akıtılması için doğal savağı vardı. Bu önlem fazla gelen suyun, değirmen ve civarını basmaması içindir. Kara Değirmen’den kuş uçuşu dokuz on kilometre doğu yönde iki değirmen daha vardı. Bu değirmenler, bu günkü Dağpazarı Köyü sınırları içindedir. Kadim Ketis Kanyonu’nu aşan Sibila suları, bu günkü Kavaközü Yolu, Dağpazarı Yolu kavşağının iki yüz metre kadar güneydoğu yönünde vadinin içinde, Kavaközü Kanyonu bitişi üzerinde idi. Bu gün iki değirmen de tamamen yıkılmış durumdadır. Kömürcü Çayı sularını değişik noktalardan besleyen Kavaközü suları bu iki değirmeni de döndürürdü.
Destanların, söylencelerin gerçek olaylardan üretildiğini kabul ediyorum. Eklemeler çıkarmalar oluşuyor kuşkusuz, ama çıkış gerçek bir durum üzerine oluyor.
Şimdi konu edeceğim Kara Bey anlatısının da ağırlıklı olarak doğru olduğunu düşünüyorum, ama konu çok hassas olduğu için, diğer bir seçeneği de açık bırakıyorum.
Osmanlı’nın son yüz yılları, 1700/1800’lü yıllar, “ayanlar” zamanıdır.
Osmanlı’yı her anlamda besleyen ayanlar karşılığını, Anadolu’nun kanını emerek alırlar. Bu süreç, Cumhuriyet döneminde de devam eder. Bu kesintisizlik kuruluş döneminin Anadolu’ya özgü zorunluluğudur biraz. Ayanların, ayanlar döneminde, cumhuriyetin başlarındaki kadar olmasa da günümüzde de etkinlikleri sürmektedir. Hala, ülkenin ve milletin akışında etkili olabilmektedirler. Bu fırsatı onlara, yarım kalmış Kemalist demokratik devrim vermiştir. Devrimin yarım kalması sonucu Türkiye, feodal toplum karakterini, yurttaş toplum karakterine dönüştürememiştir.
Gerek Osmanlı’da gerekse cumhuriyetin ilk yıllarında İnce Memed destanları bu yüzden çıkar Anadolu’da.
Kara Bey, ayandır.
Anonim söylenceye göre, ayan olan abisi ile birlikte, Selçuklu onarımlı Mavga Kalesi’ni merkez tutmuş, havalide yaşamaktadır. Kız kardeşine “sarkıntılık” diye ifade edilen davranışlar iddiası ile karşı karşıya kalınca, abisi tarafından birlikte bulundukları Mavga Kalesi merkezli yazlık yaşam alanından kovulur. 15 Kasım 2023
Devam edecek…